मी माझे आयुष्याचे शेवटचे दिवस बौद्ध धर्माच्या प्रचारातच व्यतीत करण्याचे ठरविले आहे!

नरे पार्क, मुंबई येथे दि.27 मे 1953 रोजी बुद्धजयंतीनिमित्त जाहीर सभा झाली. त्या सभेतील डॊ. बाबासाहेब आंबेडकरांचे भाषण झाले. 

बाबासाहेब म्हणाले, भगिनींनो आणि बंधुजनहो, आपण आज सर्वजण बुद्धजयंतीच्या निमित्ताने एकत्र आलो आहोत. आज या ठिकाणी जी बुद्धजयंती साजरी होत आहे, तशी ती अनेक ठिकाणी साजरी होत असली, तरी येथील जयंतीला विशेष महत्त्व आहे. बुद्धजयंतीचा दिवस हा सुट्टीचा दिवस मानला जावा, म्हणून मी सन 1942 सालापासून सरकारकडे मागणी करीत होतो. मध्यंतरीच्या काळात मंत्रिमंडळात असतानाही मी बुद्धजयंतीची सुट्टी मिळावी म्हणून प्रयत्न करीत होतो, परंतु माझे मनोरथ पूर्ण होऊ शकले नाही. त्यावेळचे गृहमंत्री श्री. मॅक्सवेल यांचीही, बुद्ध जन्मदिनाची सुट्टी असावी अशी मनीषा होती. परंतु लढाईच्या काळामुळे ती सफल होऊ शकली नाही. बुद्ध जन्मदिनाची सुट्टी जाहीर केली तर आपणांस युद्धासाठी मुसलमानांपासून मिळत असलेली मदत मिळणार नाही, या विवंचनेत ते होते. त्यानंतर मला पुन्हा काँग्रेस मंत्रिमंडळात घेतले गेले. मंत्रिमंडळात गेल्यानंतरही माझी जी मागणी होती ती श्री.पंडित जवाहरलाल नेहरूंनी तरी मान्य करावी म्हणून मी त्यांच्या खूप पाठीशी लागलो. माझ्या या मागणीला महाबोधी सोसायटीचे अध्यक्ष डॊ. श्यामाप्रसाद मुखर्जी यांनीही साहाय्य केले. हिंदूंच्या तेहतीस कोटी देवांच्या जन्मदिवसास सुट्टी, मुसलमान-पारसी-जैन-ख्रिस्ती या धर्मांतील देवांच्या जन्मदिवसास सुट्टी मिळते, मग बुद्धजयंतीला का नको? एक तर या सर्व सुट्यांतून एखादी कमी करून ती आम्हास द्या अगर एक सुट्टी जास्त वाढवा, अशी मागणी मी श्री. नेहरूंकडे केली. पं. नेहरूंना बुद्धाबद्दल बराच आदर आहे. सुदैवाने नेहरू सरकारने बुद्धजयंतीची सुट्टी चालू वर्षापासून जाहीर केली. परंतु आपल्या मुंबई सरकारने तिला हरताळ फासला. आपले मुंबई सरकार खूप सुसंस्कृत आहे. मुंबई सरकार कल्चरच कल्चर आहे. वाटल्यास तुम्ही त्यास ’ग्रीकल्चर’ म्हणा. अशा या सरकारने सुट्टी न दिल्यामुळे, पाच वाजता होणारी ही सभा साडेसात वाजता होत आहे. बुद्धाचे नाव काढले की ज्या हिंदू लोकांना एक प्रकारची भीती वाटत होती व आपणावर कोणी बाँब तर टाकीत नाही ना असे वाटत होते. त्यांच्यामधील कैक लोकांत सुज्ञानपणा येऊन ते आज बुद्धाचा गौरव करू लागले आहेत. 

मी काही एखादा भविष्यवादी नाही व पुढे काय होईल हे सांगू शकत नाही, पण एक गोष्ट मात्र निश्‍चित सांगू शकतो, की बुद्धाचा धर्म या पृथ्वीतलावर पुन्हा अवतीर्ण होईल. तो कोणत्या मार्गान येईल हे आज सांगता येत नाही, मी एक बौद्ध धर्माचा उपासक आहे. मी नुसताच बोध घेतलेला नाही व नुसते बोलतो असे नाही, तर प्रत्यक्ष कृती करून दाखवीन. माझे आयुष्याचे शेवटचे दिवस आता बौद्ध धर्माच्या प्रचारातच खर्च करण्याचे मी निश्‍चित ठरविले आहे. मी हे बौद्ध धर्म प्रचाराचे शेत पेरणार आहे व त्यात कोणते पीक येते हे पाहणार आहे. बौद्ध धर्माबद्दल आपणास विशेष आस्था का वाटते, असे मला अनेक लोक विचारतात. डॊ. राधाकृष्णनसारखे तत्त्ववेत्ते म्हणतात की, बौद्ध धर्मात विशेष असे काय आहे? त्यात व हिंदू धर्मात काय फरक आहे? उपनिषदातून बुद्धाने सारे काही घेतले असे हिंदू तत्त्ववेत्ते म्हणतात. मला अशा लोकांबद्दल फारच आश्‍चर्य वाटते. ज्यांनी कोणी ब्राह्मणांच्या 138 उपनिषदांचा अभ्यास केला असेल व ती पूर्णपणे वाचली असतील, तर त्यात ब्रह्म व आत्मा या दोन गोष्टींशिवाय काय आहे, असेच त्यांना वाटेल.

उपनिषदांच्या या कारखान्यातील ब्रह्म व आत्मा या दोन गोष्टींकडे पाहिले तर बुद्धाने त्यांपैकी एकही गोष्ट मान्य केली नाही. बुद्धाने स्पष्ट सांगितले की मला ईश्‍वर नको, परमेश्‍वर नको तर या पृथ्वीतलावर जन्मास आलेल्या प्रत्येक माणसास सुख व शांती मिळाली पाहिजे व सर्वांनी सुखाने राहिले पाहिजे. बुद्धाने नुसती शांतताच सांगितली नाही. बुद्ध हा खरा विचारवंत होता. त्याच्यासारखा विचारवंत अजूनपर्यंत जगात झालाच नाही. बुद्धाला वेद मुळीच मान्य नव्हते. हे त्यांनी स्पष्टपणे जाहीर केले होते. वर्णव्यवस्थाही बुद्धाला मान्य न बुद्ध वाङ्मयात बुद्धाने चातुर्वावर पदोपदी प्रहार केलेले आहेत. आणि त्यामुळेच त्याला कट्टर हिंदू धर्माचा कडवा विरोध झाला. या देशात तीन महत्त्वाचे पथ आहेत. एक हिंदू, दोन जैन व तीन बौद्ध. जैनाबद्दल मला काहीच सांगावयाचे नाही. बुद्धाने जातिभेदावर कठोर प्रहार केले. मी ब्राह्मणांचा द्वेष करीत नाही, परंतु ’जरी ब्राह्मण झाला भ्रष्ट । तरी तो तिन्ही लोकी श्रेष्ठ । हे मी मान्य करणार नाही, अशी त्याची विचारसरणी होती. 

जातिभेदाचे मूळ कायमचे उपटून टाकण्यासाठी आपण हिंदू धर्माचा त्याग करणे आवश्यक आहे. चैनीत जाणीव येणार नाही. ही जातिभेदाची समाजरचनाच असलेल्यांना पायाखाली काय कुजत आहे याची जर उलथून पाडावयाची असेल, तर आपणांस बौद्ध बेंबीच्या देठापासून धर्माचीच शिकवण अंमलात आणली पाहिजे. ही गोष्ट मी निव्वळ गळ्यापासून बोलत नसून योग्य बोलत आहे. ज्याप्रमाणे पांडव हे वनवासात गेले असताना त्यांनी आपली शस्त्रास्त्रे शमीच्या झाडावर ठेवून, गुप्तपणे वनवास पत्करला व नंतर तीच धनुष्ये घेऊन त्यांनी पराक्रम गाजविला, त्याचप्रमाणे आम्हीही आमची आयुधे बाहेर काढणार आहोत. मी माझा प्रचार तुमच्यापुरताच मर्यादित न ठेवता, सार्‍या हिंदू, धर्माला या नव्या क्षेत्रात आणण्याचा प्रयत्न करीन. यश कितपत येते ते पाहू. मानवतेचे संरक्षण होण्यासाठी हिंदुस्थानालाच काय, पण सार्‍या जगाला शेवटी बौद्ध धर्माची कास धरावी लागेल. यासाठी मी बौद्ध धर्माचे बायबल लिहिले आहे, ते लवकरच प्रसिद्ध होईल व ते वाचल्यावर बौद्ध तुमच्या हाती राहील.

धर्म स्वीकारावयचा की नाही, हे एकदा तुम्ही जो मार्ग चोखाळला, तो तुमच्या लक्षात राहिला पाहिजे. बुद्धाचे एक देऊळ मी मुंबईत बांधणार आहे. बौद्ध धर्माचे पुनरुज्जीवन करण्यासाठी आपण प्रत्येकजण या मंगलप्रसंगी प्रतिज्ञा करूया. 

- भन्ते अश्‍वजित, औरंगाबाद.